Saatin İcadından Önce İnsanlar Zamanı Nasıl Ölçüyordu?
Saatin İcadından Önce İnsanlar Zamanı Nasıl Ölçüyordu? Hayatımızın büyük bir döneminde içine doğduğumuz çağın nimetlerini göz ardı eder, onları bize bahşedilmiş gibi görürüz. Bunun olması oldukça normaldir çünkü içinde bulunduğumuz zaman bazı şeylerin eksikliğini hissetmeyiz. Şu an arkanıza yaslanın ve bir anlığına düşünün, örneğin telefonunuz olmasaydı ne yapardınız? Televizyon ya da bilgisayarınız olmasa nasıl hissederdiniz?
Peki saat icat edilmemiş olsaydı ve zamanı ölçmek için elinizde herhangi bir alet olmasaydı? İşte pek çok kişinin aklına gelmeyen ancak aslında bize saatin tarihini anlattıracak olan o soruya gelmiş bulunuyoruz: saatin icadından önce insanlar zamanı nasıl ölçüyordu?
Bu soruyu yanıtlamak oldukça uzun bir yazının konusu. Bu nedenle kahvelerinizi hazırlayın, arkanıza yaslanın ve bizimle birlikte saatin tarihinin yolcuğuna çıkın.
Zamanı ölçmek ilk insandan bu yana çok önemli bir uğraş. Çünkü zaman size ne zaman yemek yemeniz gerektiğini, ne zaman avlanmanız, ne zaman yağmur yağacağını ya da ne zaman kar yağacağını anlatan kavram. Bunlar ilk başta birbirinden bağımsız gelebilir fakat zamanı ölçmek için öncelikle zaman kavramına yaklaşmamız gerekiyor. Zaman kavramını eski insanlar için değerlendirdiğinizse ise daha çok mevsimsel ve dönemsel bir yapısı olduğunu görüyoruz. Milattan önce 2.000 yıllarında gök cisimlerinin geçiş zamanları bir zaman belirtisi olarak algılanabiliyordu. Bu da belki de bir zaman biriminin insanın bilgisi dahilinde ne kadar çok değişiklik gösterebileceğinin en temel örneklerinden bir tanesi oluyor.
Gök cisimlerinden zamanla en bağlı olanı tabii ki insanlık tarihinde her zaman için Ay ve Güneş olmuş ve günün geçişini onlara anlatmış. İngiltere’nin sembollerinden birisi olan Stonehenge’in de bir saat olduğunu söylesek ne düşünürdünüz? Işığın düşüş açısına göre saati anlayabilmek için insanlar taş çemberler, farklı geometrik şekiller ve çok daha fazlasını denemişler.
Antik Mısır Zamanı Nasıl Ölçüyordu?
Günün 12’ye bölündüğü bir yapısı olan ve daha çok geometrik bir deseni hatırlatan Güneş saatleri milattan önce 1.500 yılına dayanıyor. Ancak Antik Mısır’da biraz daha geriye gittiğinizde gölge saatlerinden faydalanarak milattan önce 3.500 yıllarında saati öğrendiklerini görüyoruz. Ancak Antik Mısır’da zaman kutsal olarak gördükleri Güneş ile sınırlı kalmak durumundaydı. Çünkü gölge saatleri de Güneş saatleri en temelde Güneş’i odak alarak çalışıyordu. Bu da gece saatleri ölçmenin zorluğunu ortaya çıkarıyordu.
Antik Yunan ve Roma Zamanı Nasıl Ölçüyordu?
Her uygarlığın kendi imkanları ile icatta bulunmalarının farklı hissini bu yazıda mutlaka yaşayacaksınız. Çünkü Mısır’ın Güneş ile olan bağı ve coğrafi konumu onu Güneş saatlerine yönlendirirken Antik Yunan ve Roma’nın denizle olan bağından dolayı bunun su saatlerine döndüğünü görüyoruz. Antik Yunan’da kullanılan ve Plato tarafından icat edilen su saati aslında kum saati mantığında çalışan bir icattı. Ancak tabii ki farklı bir yapısı vardır. Bununla yetinmeyen Antik Yunanlılar aynı zamanda su saati kuleleri gibi farklı yöntemlere zamana hakim olmaya çalıştılar.
Antik Yunan’dan sonra aynı teknik bu kez de Antik Roma tarafından kullanılmaya başlandı. Antik Mısır’ın Güneş saatine karşılık su saatleri evin içinde kullanılabilen, gece de çalışan saatler olmasına rağmen doğruluğu konusunda çok büyük şüpheler mevcuttu. 270 ile 500 yılları arasında Helenistik dönemde zamanı daha doğru gösteren su saatleri üretilmeye başlandı. Aynı zamanda bu saatlerin bir guguklu saat gibi zil çaldığını da söylememiz gerekiyor. Yani bu sırada ilk alarmlı saatin de Antik Yunan’dan çıktığını söyleyebiliriz.
Antik Persler Zamanı Nasıl Ölçüyordu?
Yapılan araştırmalara göre Perslilerin milattan önce 328 yılında su saati kullanıldığı görülüyor. Ancak burada yine saat bazlı bir ölçümden bahsetmiyoruz. Daha çok Nevruz gibi özel günlerin ölçülmesinde kullanılan geniş zamanlı bir aletten bahsedebiliriz. Su saatine verdikleri Fincan isimli bu aletler zamanla gelişerek günümüzdeki saat tutma algısını da geliştirmiş ve yaklaşmıştır.
Antik Çin Zamanı Nasıl Ölçüyordu?
Çin’in tıpkı diğer uygarlıklarda olduğu gibi köklü bir geçmişi olduğunu biliyoruz. Ancak burada da dikkat çeken bir detay mevcut. Çin de antik dönemde zamanı su saati ile ölçüyordu. Han Hanedanı dönemi Çin’de yaşamış astronom, matematikçi, coğrafyacı ve mucit Zhang Heng’in yaptığı geliştirmelerle birlikte su saati daha kararlı bir hale gelmiş, zamanı daha doğru göstermeye başlamıştır.
Orta ve Pre-Modern Çağda Zaman Nasıl Ölçülüyordu?
Artık uygarlıklardan ziyade bu kez saat olarak hazırlanmış aletleri anlatalım sizlere. İngilizce “clock” kelimesinin Eski İngilizce’de “clokke”, Eski Güney Fransızcası’nda “cloque”, Orta Dönem Hollandası’nda “clocke” Orta Dönem Latincesinde “clocca” kelimesinden türetildiği ve aslında hepsinin temelde anlamının zil olduğunu biliyoruz. Yani aslında saat bizim için bir tür zil, zamanı söyleyen ve bizi uyaran bir alarm gibi.
Mum Saatler
En eski mum saat söylemi 520 yılında bir Çin şiirinde geçiyor. Gece saati ölçmek için kullanılan bu yöntemde farklı teknikler kullanılmış. Birden fazla mumun olduğu versiyonları olduğu gibi tek mumun tüm gece yandığı ve arkasındaki plaka sayesinde geçen sürenin bulunabildiği versiyonları da mevcutmuş.
Kum Saati
Bildiğimiz ve günümüze kadar varlığını sürdürmüş olan kum saatleri en temel zaman ölçme aletlerinden biri. Ancak zamanı ölçme konusunda da en az güvenilir yöntemlerden biri olarak görünmekte. Gemilerde, kiliselerde, endüstride ve pişirmede kullanılan bu saatler farklı anlamlar da içeriyordu. Çin’den çıkmış olduğu tahmin edilen kum saati ardından tüm dünyaya yayılmış ve kullanılmıştır.
Astronomik Saat
Dünyanın farklı yerlerinde, farklı uygarlıklar ve ülkeler tarafından kullanılmış ve her zaman büyük bir ilham olan astronomik saatler mevcut. Bunlardan ilki Song Dinasti zamanında Çinli astronom Su Song tarafından hazırlanan su bazlı astronomik saattir. Ancak astronomik saat denildiğinde akla ilk gelen saatlerden bir tanesi tabii ki Prag’ın meydanında yer alan Prag Astronomik Saati’dir. Çünkü bu saat günün 24 saatini göstermekle kalmaz aynı zamanda burçları ve gezegenleri de içinde bulundurur. Yine bu saatin üst bölümünde yer alan ve saat başı açılıp kapanan alanda 7 ölümcül günaha gönderme yapacak şekilde gravürler ve kuklalar vardır. Eğer Prag’a yolunuz düşerse mükemmel bir mizansen ile karşılacağınız kesindir.
Dişli ve Eşapmanlı Saat
Artık günümüze doğru yaklaşmış bulunuyoruz. Daha doğrusu içinde dişli bulunan ve eşapmanı olan saatlerden bahsediyoruz. Likit bazlı eşapman ilk kez Bizans döneminde ortaya çıkmış. Yine aynı şekilde eşapman kullanımı 7. yüzyılda Çin’de de görünüyor. Orta çağda Avrupa’da saat yapanların genellikle Katolik rahipler olduğunu görüyoruz. Bunun sebebi ise günlük dualarını yapabilmeleri için bir araca ihtiyaç olmasıydı. Mekanik saatler üretilmeye başlandığında günde mutlaka iki kez kontrol edilir ve saatin doğru olup olmadığına bakılırdı.
Kol Saati
Artık kol saatine gelebiliriz çünkü çok uzun bir zaman boyunca insanların saati ve zamanı öğrenme çabalarında cep saatinden de sonra en verimli ve en doğru zaman gösteren araç olarak kol saati yer alıyor hayatımızda. Yapıldığı ilk dönemlerde kadınlar tarafından kullanılan kol saatleri zamanla savaşlarla birlikte yerini erkeklere bırakıyor. Köstekli cep saatleri ve kol saatleri daha çok erkeklerin cephede kullandıkları parçalar olması ile birlikte erkek modasının da içine girmiş oluyor.
Alman Donanması’nda yer alan bir askerin bombalamaların zamanlamasını ayarlamaya çalışırken cebinden bir saat çıkarmanın zorluğunu anlatması ve kola takılan bir saat önermesi ile birlikte günümüzdeki pratik kol saatleri de doğuyor. İsviçreli bir saat ustası olan Girar-Perregaux 1880 yılında günümüzde bildiğimiz hali ile ilk erkek kol saatini yapıyor.
Bu kadar uzun bir anlatımdan sonra yüzyıllar boyunca zorlu süreçlerden geçmiş ve bugüne gelmiş bir saat hediye etmenizin vakti geldi. ersasaat.com.tr üzerinden beğendiğiniz saati alıp insanlığın her alanda geldiği noktaya bir kez daha hayran kalabilirsiniz. Ve belki de sizin kolunuzdaki saat de geleceğe bırakılacak bir emare olur.
Zaman sizden yana olsun.